İshal Nedir? İshal Belirtileri, Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

15 günden daha kısa süren ishale akut ishal, 15 günden daha uzun süren ishal ise kronik (müzmin) ishal olarak tanımlanır. Akut ishaller genellikle mikrobik kaynaklıdır. Kronik ishallerde ise mikrop dışında başka sebeplere de rastlanır.

ilgili yazı: Çocuklarda İshal ve Kusma Nedeni Rota Virüsü Olabilir

Akut ishal nedenleri

Akut ishale neden olan bakteriler

Aşağıda listelenen bakteriler ishale neden olur

• Shigella
• Salmonella
• Escherichia
• Campylobacter

Akut ishale neden olan virüsler

Aşağıda listelenen Virüsler ishale neden olur

• Rotavirüs
• Adenovirüs
• Norovirüs

Akut ishale neden olan mantarlar

Aşağıda listelenen mantar ve parazitler ishale neden olur

• Entamoeba
• Giardia

Besin zehirlenmeleri, konserve kaynaklı zehirlenmeler, antibiyotik kullanımı, idrar söktürücü ilaç alımı, kabızlık giderici ilaç kullanımı, ışın tedavisi (radyoterapi) gibi durumlarda akut ishal görülür.

Arsenik, kurşun gibi ağır metal zehirlenmelerinde de ishale rastlanır.

Mikrobik nedenler dışında mide ve bağırsak kanamaları, kolit, apandisitte akut ishal görülebilir. Turist ishali de akut ishal grubunda olup mikrobik kaynaklıdır.

• Şeker Hastalığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir? Nasıl Teşhis Edilir?
• Diyabet (Şeker Hastalığı) Nedir? Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?
• Şeker Tüketimi Diyabet Riskini Artırır mı? Gerçekler ve Yalanlar
• Diyabet (Şeker Hastalığı) Beslenmeyle 10 Haftada İyileşebilir!
• Dr. Elif Ebru Alkan Diyabete (Şeker Hastalığı) Suh ile Dur Diyecek!

Kronik ishal nedenleri

Kronik ishal nedenleri ise aşağıdaki hastalıklara bağlı görülebilir.

• Bağırsak tümörleri
• Guatr
• Şeker hastalığı (diyabet)
• Ülseratif kolit
• Crohn hastalığı
• Bağırsak veremi
• Besin alerjileri
• Bağır­sakta parazit varlığı
• Kanser ilaçları kullanımı
• Emilim bozukluğu

Hastanede yatanlarda gelişen ishallerde clostridium bakterisi sıklıkla etkendir. Kalabalık yaşam, hijyen eksikliği, su ve gıdaların dışkı ile kirlenmesi, AIDS gibi vücut direnci düşüklüğü yapan hastalıkların varlığında ishal riski artar.

• Kefirin Faydaları | Bağışıklık Sistemi Güçlendirici, Bağırsak İyileştirici
• Sızıntılı Bağırsak Sendromu (Geçirgen Bağırsak Sendromu) Nedir?
• Bağırsak Kanseri Nedir? Nedenleri, Belirtileri ve Tedavisi
• Multipl Skleroz, Buğday (Glüten) ve Geçirgen/Sızdıran Bağırsak İlişkisi
• Dr. Ümit Aktaş: Depresyon Beyin Değil, Bağırsak Hastalığıdır

İshal Belirtileri

• Günde 3-4 kereden fazla ve sulu dışkılama vardır.
• Aniden başlar.
• Bulantı, kusma, kramplar tarzında karın ağrısı şikâyeti vardır.
• Kısa sü­rede iyileşen ishallerde besin zehirlenmesi düşünülür.
• Mikrobik ishal­ler en fazla 2 hafta devam eder.
• Kronikleşen ishallerde altta yatan başka bir hastalık araştırılmalıdır.

En Sık Görülen İshal Belirtileri;

• Sıvı ve mineral kaybına bağlı olarak tansiyon düşmesi
• Baş dönmesi
• Göz kararması
• Çarpıntı
• Dalgınlık
• Uykuya eğilim
• Ağız kuruluğu
• Susuzluk hissi
• Ateş

Yapılacak dışkı muayenesinde dışkı bol sulu görünümlüdür. Kan varsa dizanteri ihtimali düşünülür. Mikroskobik dışkı incelemesinde iltihap hücre artışı ve parazitlere, kistlere rastlanabilir.

Dışkı kültürü yapılarak etken belirlenir. Ciddi vakalarda kan kültürü yapılır. Kan tahlili yapılarak iltihap hücrelerinin artışı değerlendirilir. Sıvı kaybına bağlı olarak kan değerleri yüksek çıkabilir, yalancı bir yükselmedir. Böbrek fonksiyonlarının etkilenip etkilenmediği üre, kreatinin değerleri ile anlaşılabilir. Kan mineralleri genel olarak değerlendirilir.

Kronik ishallerde altta yatan hastalığın tanısı için radyolojik değer­lendirilmeler gerekir. Endoskopik incelemeler yapılır.

Özellikle çocuk ve yaşlılar ishale bağlı sıvı kaybından kolayca etkilenir. Buna bağlı olarak ölümler görülür.

• Bağırsak Sağlığı İçin Dikkat ! Çölyak, İBS ve Laktoz İntoleransı
• Mikrobiyota Nedir? Faydaları ve Bilimsel Yönü
• Bağırsak Florasının Önemi ve Bağışıklık Sistemi ile İlişkisi
• Doç. Dr. Tarkan Karakan-Bağırsak Rahatsızlığı Psikolojiyi Bozuyor
• İkinci Beyin: Bağırsak Florası

İshal Tıbbi Tedavi Yöntemleri

Hastanın sıvı kaybı varsa damar yolu açılarak sıvı tedavisine başlanır.

Mineral dengesizlikleri oluşmuşsa düzenlenir. Sıvı kaybı çok değilse ağızdan bol sıvı, tuzlu ayran, tuzlu çorba içilmesi önerilir.

Bakterilerle oluşan ishalde antibiyotik tedavisine ihtiyaç duyulur. Trimetoprim-sülfametoksazol veya kinolon grubu antibiyotiklere baş­lanır. Dışkı kültür sonucuna göre antibiyotiğe devam edilir.

Şeker hastalarında ve kemoterapi ilaçlarına bağlı gelişen ve mikro­bik olmayan ishallerde loperamid, difenoksilat ilaçları ishali, krampları azaltır. Mikrobik ishallerde ishal durdurucu ilaç vermek hastaya zarar verir, kesinlikle kullanılmamalıdır.

İshalden korunmak için hijyene önem verilmesi, el yıkama alışkanlı­ğı, su ve gıdaların yeterli temizliği, sineklerle mücadele önerilir.

İshalde Diyet Değişiklikleri

Akut, yani ani gelişen ishallerde:

• Günlük su tüketimi artırılmalı, 3 litre veya daha fazla sıvı tüketilmelidir.
• Meyvenin lifini içermeyen şekersiz meyve suları, yağsız tavuk suyu çorbaları, kafeinsiz sodalı içecekler (gazoz), ballı çay ve enerji içecekleri sıvı kaynağı olarak tüketilebilir.
• Öğün aralarında azar azar sık sıvı tüketilmelidir.
• Doktorun önerilerine ek olarak ishal döneminde lifli gıdalar (çiğ sebze ve meyveler, kepekli ekmek, kuru yemiş gibi), yağlı yiyecekler, çikolata, acılı baharatlı yemekler, turşu, alkollü içeceklerden kaçınılmalıdır.
• Peynir, yumurta, haşlanmış patates, pirinç lapası, makarna, muz şeftali, ayran ve yoğurt gibi besleyici ve potasyumdan zengin gıdalar tercih edilmelidir.
• Sıcak veya soğuk içecekler alınmamalı, oda ısısında olanlar tercih edilmelidir.
• Kolalı içeceklerden, kahve, koyu çay ve alkollü içeceklerden uzak durulmalıdır.
• Dondurma başta olmak üzere süt ve süt içeren gıdalardan sakınılmalıdır. Bu tür gıdalar ishali artırabilir.
• Sık ve az yenmelidir.
• Bir fincan kakao veya bir kibrit kutusu büyüklüğünde bitter çiko­lata mikrobik ishale karşı yararlı olup bağırsaklarda ishale neden olan mekanizmayı engeller.

• Gıda Alerjisi mi? Gıda İntoleransı mı? Nedirler ve Farkları
• Besin Alerjisi Giderek Yaygınlaşıyor
• Gıda Alerjisi Nedir? En Yaygın Görülen 8 Gıda Alerjisi

Kronik, yani süreğen ishallerde:

• Loperamid ve difenoksilat gibi ishal kesici ilaçlar uygun hastalarda doktor önerisi ile yararlı olur.
• Buğday kabuğu, mısır lifi ve psyllium gibi liften zengin gıdalar, dışkının suyunu çekerek dışkının hızlı geçişini yavaşlatır. Beslenme programına alınmalıdır.
• İshali tetikleyen gıdalar belirlenebilirse, beslenme programından çıkartılmalıdır. Özellikle kırmızıbiber, yeşil soğan, kırmızı şarap, buğday, çavdar, arpa, inek sütü gibi alerji riski yüksek gıdalar göz­den geçirilmelidir. Kalsiyum kaynağı olarak süt yerine tofu, bro- koli, ıspanak, somon balığı, kalsiyum takviyeli meyve suları kalsi­yum destekleri alınabilir.

İshalde Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Sigara içiliyorsa bırakılmalıdır.

Dışkının rengi, vücut ağırlığı, sayısı ve biçimi kontrol edilmeli, eğer bir değişiklik görülüyorsa doktora iletilmelidir.

Genital bölgenin ve ellerin temizliği çok önemlidir. Eller sabunla sık sık ve her yemek öncesinde yıkanmalıdır.

Rahatlamak için ılık oturma banyoları faydalı olabilir.

Naylon çamaşır yerine pamuklu çamaşırlar giyilmelidir.

Özellikle kronik ishal durumlarında stres ile mücadele etmek için meditasyon, nefes egzersizleri, masaj ve hipnoz gibi tamamlayıcı yaklaşımlardan destek alınabilir. Ayrıca düzenli egzersiz yapılması yararlıdır.

İshalde Önerilen Besin Takviyeleri

Multivitamin ve Mineral Kompleksi

Sürekli ishal, vitamin ve minerallerin eksikliğine de neden olabilir. Folik asit, B12 vitamini ve çinko gibi bazı besinsel elementlerin takviyesi bağırsakların hızlı düzelmesinde etkili olabilir.

Yetersiz beslenmeye bağlı olarak akut diyare gelişen çocuklarda A vitamini takviyesi de gerekli olabilir.

A vitamini takviyesi 100.000-200.000 IU tek doz olarak, ancak doğru tanı konulmak şartıyla önerilir. Yetersiz beslenme, çölyak gibi vakalar olmadıkça A vitamini takviyesi yapılmamalıdır.

ilgili yazı: A Vitamini Bakımından Zengin 10 Gıda

Çin­ko eksikliği de ishalin sebeplerinden birisidir. Yeni doğanlarda çöl­yak ve kistik fıbrozis oluşumu ile çinko eksikliği doğrudan ilişkilendirilmiştir. Et, balık ve anne sütü zengin çinko kaynaklarıdır. Günde 30 mg çinko pikolinat takviyesive 15 mg folik asit takviyesi önerdir.

Uyarı

Magnezyum ve C vitamini dışkıyı yumuşat­ma özelliğindedir. İshal durumlarında alınan vitamin ve mineral I kompleksi içinde günde 500 mg’dan fazla C vitamini ve lOO mg’dan fazla magnezyum alınması tavsiye edilmez.

• Magnezyum Minerali Hakkında Bilinmesi Gereken Her Şey
• Magnezyum’a Neden İhtiyacımız Vardır?
• Magnezyum’a İhtiyacınızın Olduğunun 13 İşareti
• Magnezyum Takviyesi Hakkında Soru ve Cevaplar
• Magnezyum İçeren Yiyecekler ve Magnezyumun Önemi
• Magnezyum: Yaşam Kıvılcımı ‘Gabriela Segura, MD’

Probiyotikler

Clostridium difficile, insan ve hayvanların bağır­saklarında doğal olarak bulunur. Uzun süre antibiyotik kullanımı nedeniyle bağırsağın doğal florası değişip tahrip olduğu zaman ön plana çıkarlar.

Clostridium difficile, ağır ishalle seyreden bağırsak iltihaplarına yol açan toksik maddeler açığa çıkartırlar. Clostridi­um difficile hastalıkları en sık olarak hastanede yatan hastalarda görülür. Günde 2 kez 500 mg Saccharomyces boulardi veya S. cerevisiae ile 4 hafta boyunca süren tedavi uygulanır.

• Probiyotikler Nedir? Probiyotik Besinler, Takviyeler ve Faydaları
• Kvass Pancar: Kanserle Mücadelede Faydalı Probiyotik İçecek
• Probiyotikler Bağırsak Kanserine Karşı. Bağırsaklar İçin 5 Öneri
• Probiyotikler ve Diyabet. Probiyotikler Şeker Hastalığını Engelliyor

Seyahatlerde ortaya çıkan diyare ve enfeksiyöz diyareyi önlemek amaçlı Lac­tobacillus acidophüus ve Bifidobacterium bifıdum gibi probiyotiklerden yararlanılır. Günde 3 kez probiyotik içeren 1 kapsülün yemeklerle birlikte alınması önerilir.

Antibiyotik kullanımı ile ge­lişebilecek olan diyareyi önlemek amaçlı da probiyotik takviyele­rinden yararlanılır.

Uyarı

Antibiyotik kullanımı sona erse bile probiyotik takviyesine en az 2 hafta süre ile devam edilmelidir.

• Kefir mi? Yoğurt mu? Araştırmalara Göre Kefirin Faydaları
• Kefir Nedir? Kefirin Faydaları ve Kefir Nasıl Yapılır?
• Kefir: Sağlığa Faydaları, Zararları ve Kefir Nasıl Yapılır?
• Kombu Çayı: Faydaları ve Zararları |Kombu Çayı İçmenin 7 Faydası
• Kombucha Çayı’nın İnanılmaz Faydaları

Glutamin

Kanda en yüksek oranda bulunan aminoasittir. Günde 2 kez 100 mg dozda, bağırsak mukozasını korumak amacıyla öne­rilmektedir. Bağırsak enfeksiyonu, yetersiz beslenme veya kemoterapi ve radyoterapiye bağlı enteritte (ince bağırsakların iltihabı), besin takviyesi ve su ihtiyacını desteklemek için kullanılır.

İshalde Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler

Tormentil Rizomu

Potentilla tormentilla bitkisinden hazırlanan bir drog olan Tormentil kökçükleri % 15 oranda tannik asit içer­mektedir. Tannik asit büzücü (astrenjan) etkiye sahiptir ve enfek­siyona bağlı gelişen ishalin tedavisinde etkilidir.

Gün içinde 2 kez 1 çay kaşığı drog veya 60 damla tentürünün kullanılması önerilir. Çocuklara, her bir yaşa 3 damla olacak şekilde, günde 3 kez sıvı ekstresinin en fazla 5 gün boyunca verilmesi önerilir.

İshalde Önerilen Bitkisel Çaylar

Karaağaç (Ulmus rubra, Ulmus fulva, Slippery elm)

Ağaç ka­bukları drog olarak kullanılır. Günde 4 kez 800-1.000 mg kabuk tüketilmesi önerilir.

Karaağaç Çayı

0.5-2 gram ince parçalara bölünmüş olan kabuk 200 ml su içinde ağır ağır 10 dakika kaynatılıp süzülür. Günde 3-4 bardak içilir.

Beşparmakotu Çayı

Tanen içeriği nedeniyle ishal vakalarında kök­leri kullanılır. 1 çay kaşığı (1.5 gram) drog, bir bardak kaynar su içine ilave edilir, ağzı kapalı olarak 10-15 dakika bekletilir.

Hazırlanan infüzyon şeklindeki çay günde birkaç kez içilir. Drog üzerine soğuk su ilave edilip kısık ateşte 10 dakika kaynatılarak da dekoksiyon şeklinde hazırlanabilir. Günde 12 gramdan fazla drog kullanılmamalıdır.

Ahududu, Böğürtlen ve Yaban mersini Yaprakları

Meyve ve yap­raklarda büzücü etkisi olan tanen yapısında bileşikler bulunmaktadır. 2 çay kaşığı drog, bir su bardağı kaynar suya ilave edilir. 10 dakika ağzı kapalı olarak bekletilip süzülür. Gün içinde birkaç çay fincanı içilmesi önerilir.

Keçiboynuzu (Harnup, Ceratonia siliqua)

Şeker, tanen, pek­tin, vitamin, mineral ve protein içermektedir. Diyare ve dispeptik şikâyetlerde kullanılır.

Gastroenterit vakalarında meyvelerin soğuk suya konulup kısık ateşte 10-15 dakika kaynatılması ile hazırlanan dekoksiyonu ishali kesmek için kullanılır. Gün içinde en fazla 30 gram meyve tüketilmesi önerilir.

ilgili yazı: Keçiboynuzu’nun Sağlığa Faydaları ve Zararları

Nar Kabuğu ve Meşe Mazısı

Kabız yapıcı özelliği nedeniyle ishale karşı kullanılır. 200 ml kaynar su içine 3-5 gram nar kabuğu veya meşe mazısı ilave edilir ve 10 dakika ağzı kapalı olarak bekletilip süzülür. Günde 2-3 bardak içilir. 0.5-1 gram meşe mazısı toz drog olarak da yutulabilir.

Hatmi Kökü

Müsilaj bakımından zengin olan hatmi kökü de ishal vakalarında bağırsak duvarlarında hasarı önlemek için etkili ola­bilir. 1.000 mg hatmi kökü ekstresi içeren tablet veya kapsüllerden günde 3 kez alınır.

Alman Komisyon E günde 6 gram drog ile sıcak veya soğukta hazırlanan çayın kullanımını da önermektedir. 30-45 gram drog 750 ml suda 1 gece bekletilir veya sıcak su içinde 15-20 dakika bekletilir ve süzülür. Günde 3-5 bardak içilir.

Kapari (Capparis zeylanica)

Antimikrobik, antiromatizmal ve antikanser özellikteki kuersetin maddesini bol miktarda içerir. Ka­pari yapraklarının metanolik ekstraktı ishalin şiddetini azaltmada yardımcı olabilir. Pratik olarak bir tatlı kaşığı kuru kapari yap­rağı bir su bardağı kaynamış suda 10 dakika demlenerek sabah ve akşam aç karnına birer bardak tüketilebilir.

Papatya Çayı

Diyare vakalarında kramp ve enflamasyonu önlemek için 2-3 çay kaşığı tıbbi papatya, 1 bardak kaynar su içinde ağzı kapalı olarak 10 dakika demlenip süzülür. Gün içinde birkaç fincan içilmesi önerilir.

İshal İçin Tıbbi Çay Karışımı

• Böğürtlen yaprağı, 20 gram
• Eğir kökü, 10 gram
• Meşe kabuğu, 10 gram

Yapraklar kabaca parçalanır, kök ve kabuklar ince kıyılır ve homojen bir karışım hazırlanır. 1 bardak soğuk su içine 1 tatlı kaşığı drog karışımı ilave edilip kısık ateşte 10-15 dakika kaynatılıp süzülür. Hazırlanan dekoksiyondan günde 3 çay fincanı içilir

Tıbbi çay karışımı-2

• Tıbbi papatya, 20 gram
• Yabanmersini meyvesi, 10 gram

Droglar kabaca parçalanıp homojen şekilde karıştırılır. 1 tatlı kaşığı çay karışımı 150 ml kaynar su içinde 10 dakika bekletilip süzülür. Sindirim normalleşene kadar gün içinde yemeklerden önce içilir.

Kaynak Kitap: Tam Şifa – Prof. Dr. Canfeza Sezgin