Stevia bitkisi, Brezilya ve Paraguay’ın Guarani halkları tarafından 1.500 yıldan fazladır kullanılmaktadır. Yerli halk stevia bitkisine “tatlı ot” anlamına gelen ka’a he’ê derlerdi. Güney Amerikalılar, kalorisi olmayan doğal Yerba mate çayında tatlandırıcı olarak, ilaç olarak ve tatlı olarak kullanırlardı. (1)
Bu Güney Amerika ülkelerinde, stevia özellikle yanıklar, mide sorunları, kolik ve hatta doğum kontrolü için geleneksel bir ilaç olarak kullanılmaktadır. Peki bu çok tatlı bir bitki, kötüleştirebilecek stevia yan etkileri var mı?
Stevia özütü şekerden yaklaşık 200 kat tatlıdır. Kullanmaya gelince, sabah çayınızı veya sağlıklı pişmiş kreplerinizi tatlandırmak için az miktar da stevia kullanır ve doğru stevia ürününü seçilirse, stevia’nın yan etkileri ile karşılaşılmaz.
Son zamanlarda Stevia Bitkisi hakkında çok soru soruluyor. Bazı makaleler ve kaynaklarda bir takım olumsuz Stevia Bitkisi’nin yan etkileri olabileceği iddia ediliyor. Stevia bir bitki değil mi? Ve bizim için iyi olan bitkiler değil mi? Eğer öyleyse neden bu kadar yaygara çıkıyor?
Bu makalede sorularınızın hepsine cevap verip Stevia Bitkisi’nin yan etkilerinin sağlığınızı nasıl etkilediğine ilişkin iyi ve kötü olanı sizlerle paylaşacağız.
Stevia Bitkisi Nedir?
Güney Amerika’da yetişen yaklaşık 200 adet stevia türü vardır. Asteraceae ailesine ait bitkisel bir bitkidir, bu nedenle kanarya otu, kasımpatı ve kadife çiçeği ile akrabadır. Stevia rebaudiana, en değerli çeşididir.
1931’de, kimyager M. Bridel ve R. Lavielle, stevia yapraklarını tatlı kılan iki glikoziti izole ettiler: Steviosid ve Rebaudiozit. Steviosid tatlıdır fakat rebaudiozit daha tatlıdır. Ne kadar tatlı olsa da bazı insanların kullanırken acı diye şikayet ettiği acı-tatlı bir bitkidir.
Çiğ ve daha az işlenmiş ürünlerinin çoğu hem steviosid hem rebaudioside içerirken Truva gibi en çok işlenmiş stevia biçimleri yalnızca yaprağının en tatlı kısmı olan rebaudioside içerir.
Rebiana veya rebaudioside A, genellikle Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından güvenli olarak kabul edilir, yiyecek ve içeceklerde suni bir tatlandırıcı olarak kullanılır. (2) Bu tavsiye edilen bir stevia kullanım biçimi değildir.
Araştırmalarda da göreceğiniz üzere, steviosid içeren ürünler de, bütün yaprağının kullanılması, sağlık açısından bazı yararlar sağlar, ancak işlenmiş ve kimyasal madde eklenmiş stevia ürünlerini kullanmak kötü ve sağlıksızdır.
Stevia Bitkisi Güvenli Mi? Stevia’nın Yan Etkileri Var Mı?
Çoğu kişi stevia’yı düzenli olarak sağlıklı bir şekilde kullanır, ancak vücudumuzu dinlemeliyiz çünkü stevia bir bitkidir ve herkesin vücudu buna farklı tepkiler verebilir. Yararları ve yan etkileri stevia nasıl tükettiğinize bağlıdır.
Rafine edilen çeşitleri, FDA tarafından genel olarak güvenli olarak kabul edilir. İşlenmiş stevia doğal bir madde olarak başlar ancak çok rafine hale geldiğinde doğallığını kaybeder. Rafine edilmiş stevia yeni tatlandırıcı olarak sunuluyor. Yeni tatlandırıcılar standart tatlandırıcıların kombinasyonudur.(3)
FDA’nın onayladığı stevia ürünlerinden çok daha doğal olan, yapraklı veya ham ekstraktlarını GRAS olarak onaylanmadı. Yapraklı ve ham özler de, faydalar daha fazladır ve yan etkileri daha az olasıdır.
Günümüzde mevcut stevia seçenekleri söz konusu olduğunda, tüm stevilerin eşit şartlarda oluşturulmadığını bilmek hayati önem taşımaktadır. Yeşil yaprak stevia, stevia ekstraktları ve değiştirilmiş stevia (Truvia gibi) de dahil olmak üzere üç ana stevia kategorisi vardır.
Yeşil yaprak stevisi, stevia türlerinin en az işlenmiş halidir. Yapraklar temelde sadece kurutulur ve toz haline getirilir. Bu, yüzlerce yıldır Güney Amerika’da ve Japonya’da doğal bir tatlandırıcı ve sağlık aracı olarak kullanılan stevilerin türüdür. Bu tip stevia şekerden yaklaşık 30-40 kat daha tatlıdır.
Stevia ekstraktı yapan bazı markalar, stevioside bulunan sağlık faydalarına sahip olmayan stevya yaprağının (rebaudiosit) tatlı ve daha az acı kısımlarını çıkarır. Bu tip stevia diğer normal tatlandırıcılardan daha iyi bir seçenek olabilir, ancak etkilerini gösteren çalışma bulunmamaktadır.
Truvia gibi aşırı işlenmiş “stevia” türleri üretildi. Truvita gibi bir ürünün, bu işlenmiş tatlandırıcıyı yapmak için 42 adımlı bir süreçten geçer ve stevia özelliklerini kaybeder. İlk önce, rebaudiosit, stevia yaprağından çıkarılır, daha sonra karaciğer için toksik ve bir kanserojen olan asetonitril de dahil olmak üzere kimyasal çözücüler eklenir.
Daha sonra üreticiler eritritol adı verilen bir GMO mısır türevi ekler. (4) Truvia veya rebaudioside stevia ürünleri şekerden yaklaşık 200 ila 400 kat daha tatlıdır. (5)
Stevia Bitkisi’nin Olumsuz Yan Etkileri
Bu noktada kesin bir şey söylenemez. Tüm stevia ürünleri eşit şartlarda üretilmez. Gerçek stevia ile Truvia gibi kimyasal olarak işlenmiş ürünlerinin arasında büyük farklar vardır.
Truvia yüzde 1 den daha az stevia içerir. (6) Truvia gerçekten de bir stevia ürünüdür ancak insanlar ne yazık ki bu tatlandırıcının doğal ve zararsız olduğuna inanıyorlar. Truvia’dan kaçınır ve doğru stevia ürününü seçerseniz, o zaman tehlikeli yan etkilerini yaşamazsınız – elbette kanarya otu alerjiniz yoksa (ileride bununla ilgili daha fazla bilgi var).
1999 yılında yapılan bir araştırma, stevia’nın erkek hayvanların doğurganlığını azalttığını gösterdi. Stevia miktarı belirtilmemiştir, ancak 60 gün boyunca uygulanmıştır. Endişe, stevia ekstraktlarının hormonları etkileyebilmesiydi çünkü glikozitleri gibberellin gibi bitki hormonlarına benzer bir yapıya sahiptir. (7)
Ginkgo biloba da dahil olmak üzere birçok şifalı bitki de bu doğal bileşene sahiptir ve ılımlılıkla tüketilirse, bu bir sorun değildir. Takip çalışmaları stevia’nın hormon üzerinde bir etkisi olmadığını da bulmuştur.
Stevia Bitkisi Faydaları
Stevia’nın doğal bir çare olarak kullanılabilmesini değerlendiren bir çok çalışma var (bu yazının yazıldığı tarihten bu yana 477 stevia çalışması var ve bu sayı her geçen gün artmaktadır). Bitkide inanılmaz şifa ve hastalıklarla mücadele etkileri vardır.
Stevia Bitkisinin Faydaları Nelerdir?
- Anti-Kanser Yetenekleri
- Şeker Hastaları İçin Tatlı Haberler
- Stevia Bitkisi Zayıflamaya Yardımcı Olur
- Stevia Bitkisi Kolesterol Düzenleyicidir
- Stevia Bitkisi Yüksek Tansiyonu Düşürür
Anti-Kanser Yetenekleri
2012’de beslenme ve kanser ilişkisinde şimdiye kadar ilk defa stevia tüketiminin meme kanseri riskini azalttığını kanıtlayan, çığır açan bir çalışma yapıldı. Steviositin kanser apoptozunu (hücre ölümü) arttırdığı ve vücudun kanser gelişimine katkıda bulunan belirli stres yollarını azalttığı gözlemlendi. (8)
Food Chemistry dergisi, Hırvatistan’da ki bir çalışmada stevia’nın, böğürtlen yaprağı gibi antioksidan seviyelerini yükseltir ve doğal yolla kolon kanseriyle mücadele de etkili olduğunu gösterdiğini yayınladı. (9) Bu çalışmalar stevia’nın doğal bir kanser tedavi edici olma potansiyelini göstermektedir.
- Kanser Nedir? Sık Rastlanan Kanser Türleri Nelerdir?
- Kanser Nedenleri – Beklenmedik Kanser Nedenleri ve Çözümleri
- Neden Kanser Oluyoruz? Ellerimizle Kendimizi Nasıl Hasta Ediyoruz?
- Meme Kanseri Nedir? Meme Kanseri Belirtileri ve Nedenleri Nelerdir?
Şeker Hastaları İçin Tatlı Haberler
Diyet planların da beyaz şeker yerine stevia’nın kullanılması diyabet hastaları için daha faydalı olacaktır. Ancak yapay, kimyasal tatlandırıcılar içer memeliler. İnsan
ve hayvan çalışmaları, yapay tatlandırıcıların kan şekeri seviyenizi daha fazla yükseltebileceğini göstermiştir. (10)
Dietary Supplements Dergisinde yayınlanan bir makale, stevia’nın diyabetik sıçanları nasıl etkilediğini değerlendirdi. Her gün 250 ve 500 miligram